1. Tết Thanh Minh và tục tảo mộ của người Việt
Với đạo lý uống nước nhớ nguồn, từ xa xưa, Tết Thanh Minh đã trở thành một lễ hội quan trọng, thiêng liêng, ăn sâu vào tiềm thức của biết bao người Việt Nam trong và ngoài nước. Thanh Minh tuy không phải là cái tết lớn, nhưng lại gắn liền với đạo đức, bổn phận của người Việt Nam—bổn phận của con cháu tưởng nhớ công lao tổ tiên, những người đi trước. Đây chính là ngày giỗ tổ chung để mọi người có dịp báo hiếu, trả nghĩa, đền đáp phần nào công sinh thành, tạo dựng của tổ tiên.
Tết Thanh Minh mang ý nghĩa cội nguồn, nhắc nhở chúng ta luôn hướng về quê cha đất tổ. Người dân nhiều nơi kết hợp Tết Thanh Minh với Tết Hàn Thực—tức ngày bánh trôi, bánh chay—được tổ chức vào ngày 3 tháng 3 âm lịch. Tuy nhiên, trên thực tế, Tết Thanh Minh đi theo quy luật vận hành của mặt trời (lịch dương), chứ không theo lịch mặt trăng (lịch âm), thường rơi vào ngày 4 hoặc 5 tháng 4 dương lịch. Phong tục làm cỏ các phần mộ (lễ tảo mộ), sửa sang, thắp hương, đặt hoa quả thành kính tưởng nhớ ông bà tổ tiên là những hoạt động không thể thiếu trong ngày lễ quan trọng này.
Nguồn gốc Tết Thanh Minh
Tết Thanh Minh có nguồn gốc từ Trung Quốc. Chuyện kể rằng, vào thời Xuân Thu, vua Tấn Văn Công nước Tấn gặp loạn phải bỏ nước lưu vong, nay trú nước Tề, mai trú nước Sở. Bấy giờ, có một hiền sĩ tên là Giới Tử Thôi theo phò vua, giúp đỡ mưu kế. Một hôm, trên đường lánh nạn, lương thực cạn kiệt, Giới Tử Thôi phải lén cắt một miếng thịt đùi mình nấu lên dâng vua. Vua ăn xong, hỏi ra mới biết, đem lòng cảm kích vô cùng.
Giới Tử Thôi theo phò Tấn Văn Công suốt 19 năm trời, cùng nhau trải qua bao nhiêu gian truân, nguy hiểm. Về sau, Tấn Văn Công giành lại được ngôi báu, trở về làm vua nước Tấn, phong thưởng hậu hĩnh cho những người có công, nhưng lại quên mất Giới Tử Thôi. Giới Tử Thôi cũng không oán giận, nghĩ rằng những gì mình làm được cũng chỉ là bổn phận, không có công lao gì đáng kể. Vì vậy, ông đưa mẹ vào núi Điền Sơn ở ẩn.
Về sau, khi nhớ ra, Tấn Văn Công sai người đi tìm Giới Tử Thôi, nhưng ông không chịu rời Điền Sơn để nhận thưởng. Nhà vua hạ lệnh đốt rừng với hy vọng ép ông ra, nhưng Giới Tử Thôi nhất định không tuân mệnh, cuối cùng cả hai mẹ con đều chết cháy. Thương xót, vua lập miếu thờ và hạ lệnh dân gian kiêng đốt lửa trong ba ngày, chỉ ăn đồ nguội đã nấu sẵn để tưởng niệm (từ mùng 3 đến mùng 5 tháng 3 âm lịch hằng năm). Từ đó, ngày mùng 3 tháng 3 âm lịch được coi là ngày Tết Hàn Thực, nhằm tưởng nhớ đến công ơn dưỡng dục của những người đã khuất.
Từ thời Lý, nhân dân ta đã tiếp nhận Tết Hàn Thực nhưng với ý nghĩa khác, mang đậm màu sắc truyền thống Việt Nam, phù hợp với tâm lý và cuộc sống thường nhật của người Việt. Vào ngày này, người Việt không kiêng lửa, mọi việc nấu nướng vẫn diễn ra bình thường. Tuy nhiên, thay vì kiêng lửa, người Việt làm bánh trôi, bánh chay với ý nghĩa tượng trưng là hàn thực (thức ăn nguội). Vì vậy, Tết Hàn Thực ở Việt Nam còn được gọi là Tết bánh trôi, bánh chay.
Tục tảo mộ
Đối với người Việt, Tết Thanh Minh còn là dịp để con cháu hướng về tổ tiên, cội nguồn. Dù đi đâu, ở đâu, đến ngày mùng 3 tháng 3 âm lịch, ai ai cũng cố gắng về với gia đình để đi tảo mộ, sum họp bên mâm cơm gia đình. Những ngôi mộ được con cháu dọn dẹp sạch sẽ, vun đắp thêm đất mới—đó chính là tấm lòng thành kính của người còn sống đối với người đã khuất.
Theo thông lệ, sau tháng Giêng, người ta đã bắt đầu lo việc đắp mộ cho người quá cố. Trước Thanh Minh một ngày, để đi cúng mộ, gia đình chuẩn bị một bộ tam sinh (bò, heo, dê), giấy ngũ sắc, nhang, đèn, tiền vàng, quần áo giấy… cùng các loại bánh trái, thức ăn theo truyền thống mỗi vùng. Ngày nay, tùy theo tập quán của từng địa phương và hoàn cảnh gia đình mà lễ vật có thể thay đổi.
Công việc chính của tảo mộ là sửa sang phần mộ tổ tiên cho sạch sẽ. Người ta mang theo xẻng, cuốc để đắp lại nấm mồ, nhổ cỏ dại, dọn sạch những cây hoang mọc trùm lên mộ, tránh để động vật như rắn, chuột đào hang làm tổ—vì theo quan niệm dân gian, điều này có thể phạm đến linh hồn người đã khuất. Sau đó, người tảo mộ thắp vài nén hương, đốt vàng mã hoặc đặt thêm bó hoa để tưởng nhớ tổ tiên.
Bên cạnh những ngôi mộ có người chăm sóc, còn có nhiều ngôi mộ vô chủ, không người thăm viếng. Những ai có lòng nhân đức thường cắm một nén hương, đốt một ít vàng mã để tưởng niệm những người đã khuất. Tại nghĩa trang, có những am chúng sinh để thờ chung các ngôi mộ vô chủ, nơi các bà đồng thường xuyên túc trực, thắp hương.
Trong ngày Thanh Minh, khu nghĩa địa trở nên đông đúc, nhộn nhịp. Các cụ già lo khấn vái tổ tiên, trẻ em theo cha mẹ đi tảo mộ để biết dần về gia phả dòng họ, tập kính trọng tổ tiên qua tục viếng mộ. Những người làm ăn xa cũng tranh thủ về tảo mộ và sum họp với gia đình.
Ngoài tục tảo mộ, người Việt còn có thói quen làm bánh trôi, bánh chay để cúng tổ tiên và cùng gia đình thưởng thức. Tết Thanh Minh không chỉ là dịp tri ân tổ tiên mà còn là thời điểm để con người nhớ về quê hương, cội nguồn. Quê hương chính là tài sản tinh thần vô giá đối với mỗi con người. Nếu không có điều kiện về quê trong dịp Thanh Minh, hãy luôn hướng lòng mình về nơi thiêng liêng ấy—vì quê hương đi theo ta suốt cuộc đời, in dấu trong từng nhân cách.
0 Bình luận